«اگر حمله‌ها ما را در بزرگراه بزنند چه؟» | فرار هزاران نفر از تهران در پی بمباران‌ها

نگرانی، بی‌پناهی و جاده‌هایی پر از اضطراب؛ ساکنان تهران به‌سوی غرب می‌گریزند؛ اسرائیل فرمان تخلیه صادر می‌کند.

گزارش اختصاصی گاردین از بحران خاورمیانه | سه‌شنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۴

تهران - با خروج فرهاد* و دوستانش از تهران، فرصت کافی داشتند تا ویرانی اطراف را به چشم ببینند. دود از پشت‌بام‌ها بالا می‌رفت و شعله‌ها از پشت سرشان زبانه می‌کشید. آن‌ها با حرکتی کند در ترافیکی به درازای کیلومترها، در تلاش بودند از بمباران پایتخت ایران توسط اسرائیل بگریزند.

با وجود آن‌که سه‌شنبه صبح زود حرکت کرده بودند، رسیدن فرهاد به روستای اجدادی‌اش شش ساعت زمان برد، سفری که در حالت عادی بیش از دو ساعت و نیم طول نمی‌کشید.

فرهاد، دانشجوی ۲۲ ساله دانشگاهی در تهران، در پیامی متنی به گاردین گفت: «کودکان خردسال، سالمندان، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های بیمار... همه در جاده گیر کرده بودند.»

مینا*، متخصص مالی ۲۴ ساله که او نیز از تهران خارج شده، از سفری ده‌ساعته و مملو از اضطراب سخن می‌گوید، در حالی که جت‌های اسرائیلی بر فرازشان پرواز می‌کردند.
او گفت: «تمام مدت که در ترافیک گیر کرده بودم، این سوال ذهنم را می‌خورد که اگر همین الان به بزرگراه حمله کنند چه؟ اگر کنارمان انبار مهمات مخفی باشد چی؟ این ترسِ نادانستن، اضطراب شدیدی ایجاد کرده بود.»

آن‌ها تنها بخشی از هزاران تهرانی‌اند که از جمعه گذشته، پس از آغاز بمباران‌های گسترده اسرائیل که به‌ادعای این رژیم برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای صورت گرفته، از شهر گریخته‌اند. ایران در پاسخ، با شلیک موشک‌های بالستیک و پهپاد به اسرائیل، وارد پنجمین روز از جنگ فرسایشی شده است.

در حالی که اسرائیل برای مقابله با حملات ایران پناهگاه‌های زیرزمینی مجهز دارد، تهران فاقد چنین امکاناتی است. شهرداری روز یکشنبه ناچار شد ایستگاه‌های مترو را به پناهگاه موقت تبدیل کند و از مردم خواست به مساجد پناه ببرند، هرچند مشخص نبود این اماکن تا چه حد امنیت دارند.

فرهاد، مانند بسیاری، در ابتدا تمایلی به ترک خانه نداشت. او که دانشجوی روابط بین‌الملل است، به‌تازگی شغلی نیمه‌وقت یافته بود که امید داشت به پذیرشش در دانشگاه‌های اروپا کمک کند. اما پس از انفجاری شدید در بازار سنتی ستارخان و زخمی‌شدن دوست پدرش در حمله‌ای به ساختمان صداوسیمای جمهوری اسلامی، تصمیم گرفت تهران را ترک کند.

او گفت: «برای دوستم دل‌شکسته‌ام. احساس بی‌فایده بودن و ناتوانی دارم. نمی‌دانم چقدر دیگر می‌توانیم این اخبار وحشتناک را تحمل کنیم؛ همه چیز خیلی سریع دارد بالا می‌گیرد.»

یک ساکن باقی‌مانده در تهران گفت که به‌تخمین او، «بیش از نیمی از جمعیت شهر» آن را ترک کرده‌اند؛ عددی که گاردین نتوانست به‌طور مستقل تأیید کند.
اکرم* که هنوز در شهر است، افزود: «تهران تقریباً نیمه‌تعطیل است. فقط بانک‌ها و شهرداری‌ها بازند. مواد غذایی کمیاب شده، بازارها تعطیل‌اند و شهر تقریباً تخلیه شده.»

جایگاه‌های سوخت نیز فروش بنزین را به ۱۰ لیتر در روز محدود کرده‌اند که موجب صف‌های طولانی شده است.

روز دوشنبه، اسرائیل با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی X (توئیتر سابق) از مردم در بخش وسیعی از تهران خواست شهر را ترک کنند و هشدار داد که زیرساخت‌های نظامی در آن منطقه هدف حمله خواهد بود. پیامی که مشابه هشدارهایی است که پیش‌تر در غزه، لبنان و یمن صادر شده بود.

با این حال، X در ایران فیلتر است و هم‌زمان حکومت دسترسی به اینترنت را از زمان آغاز حملات اسرائیل محدود کرده، بنابراین بسیاری از ایرانیان حتی پیام تخلیه را ندیده‌اند.

دونالد ترامپ نیز در شبکه اجتماعی خود «تروث سوشال» خواستار «تخلیه فوری تهران» شد.

فعالان حقوق بشر با انتقاد از این دستورات تخلیه، آن‌ها را مبهم و در جهت بی‌ثبات‌سازی اجتماعی دانسته‌اند.

حسین باعومی، معاون منطقه‌ای عفو بین‌الملل برای خاورمیانه و شمال آفریقا، گفت: «مبهم‌ترین دستور تخلیه‌ای که تا کنون در ایران دیده‌ایم، مربوط به ۳۰۰ هزار نفر است. شما نمی‌توانید به ۳۰۰ هزار نفر بگویید بروید، بدون آن‌که مسیر دقیق و امکاناتی برای خروج ارائه دهید.»

او افزود: «این دستورات، الگوی مشابهی با لبنان و غزه دارند؛ هدف‌شان بیشتر ایجاد ترس و سردرگمی است تا حفاظت از غیرنظامیان.»

اما بسیاری نیز امکان فرار ندارند. جنگ با اسرائیل در بدترین بحران اقتصادی ایران در چند دهه اخیر رخ داده و برخی حتی هزینه ترک شهر را ندارند.

سادیه*، زنی چهل‌ساله که هنوز در تهران مانده، گفت: «سه دسته در تهران مانده‌اند؛ کسانی که جایی برای رفتن ندارند؛ کسانی که پول ندارند؛ و کارمندان دولتی میان‌رده که اجازه خروجشان رد شده».

فعالان حقوق بشر هشدار داده‌اند که زندان اوین، که در حاشیه منطقه اعلام‌شده برای تخلیه قرار دارد، همچنان پُر از زندانیان سیاسی و معترضان زن بازداشت‌شده در اعتراضات ۱۴۰۱ است و هیچ برنامه‌ای برای تخلیه آن اعلام نشده است.

مهراوه خندان، دختر رضا خندان، فعال حقوق بشر زندانی در اوین، در پستی اینستاگرامی نوشت: «پدر من در زندان است! می‌خواهید چطور از اوین خارجش کنیم؟! یعنی چه که باید تهران را تخلیه کند؟!».

با وجود تلاش‌های دیپلماتیک، نشانه‌ای از آتش‌بس در شامگاه سه‌شنبه دیده نشد. تاکنون حملات هوایی اسرائیل دست‌کم ۲۲۵ کشته و ۱۴۰۰ زخمی برجای گذاشته و حملات موشکی ایران نیز دست‌کم ۲۴ کشته و حدود ۶۰۰ زخمی در اسرائیل به‌جا گذاشته‌اند.

ساکنان آواره تهران، در عین نگرانی برای خانواده‌های باقی‌مانده در شهر، نمی‌دانند دوری‌شان تا چه زمانی ادامه خواهد داشت.

مینا در پایان گفت: «از اینجا، ویرانی‌های شهر زیبایم را می‌بینم. چیزی زیادی با خودم نیاورده‌ام، فقط به‌اندازه‌ای که زنده بمانم. تمام دل و جانم در تهران است... فقط امید با خودم آورده‌ام».