تداوم اعتصاب و اعتراض در سایه انتخابات ریاست‌جمهوری: مروری بر مهمترین اعتراضات کارگری در تیرماه ۱۴۰۳!

تارنمای داوطلب: نخستین ماه از تابستان ۱۴۰۳ در حالی پایان یافت که با وجود برگزاری زود هنگام انتخابات ریاست جمهوری در ایران و در میانه وعده‌های انتخاباتی مبنی بر بهبود وضع اقتصاد و معیشت برای ترغیب مردم به مشارکت در انتخابات، کماکان اعتراضات «معیشتی» ادامه دارد. جمع‌آوری گزارش‌های مربوط به برگزاری اعتراضات صنفی کارگران و مزدبگیران بیانگر آن است که در نخستین ماه از تابستان ۱۴۰۳، دست کم ۶۲ تجمع و اعتصاب کارگری در بیش از ۲۵ شهر کشور به ثبت رسیده است. بازنشستگان کشوری، مخابرات و تامین اجتماعی همچنان بیشترین تعداد تجمعات میدانی را برگزار کرده‌اند اما تداوم اعتصاب صنفی کارگران پروژه‌ای در مناطق نفتی و برگزاری تجمعات متوالی کارگران اخراج شده پیمانکاری پتروشیمی «چوار» در ایلام از جمله پرسروصداترین اعتراضات کارگری یک ماه اخیر است.

مهمترین دلایل اعتراضات این گروهها را می‌توان در چند بخش دسته‌بندی کرد:

۱- شرایط بد معیشتی و تعویق در پرداخت حقوق و مستمری

معوقات مزدی در میان کارگران شاغل در برخی واحدها از جمله در میان کارگران خدماتی به ۲ تا ۱۰ ماه می‌رسد. در میان بازنشستگان نیز تعویق چند روزه در پرداخت مستمری تیرماه برای بازنشستگان تامین اجتماعی بر شدت اعتراضات و گستردگی آن در میان این گروهها افزود.

۲-بی‌توجهی به اعتراضات کارگران

به عنوان نمونه در پتروشیمی چوار، بی‌توجهی به اعتراضات متوالی کارگران اخراج شده این پتروشیمی در تیرماه ۱۴۰۳، به اقدام به خودکشی ۳ نفر (دو کارگر بیکار شده و همسر یکی از کارگران بیکار شده) ، منجر شده است.

۳- عدم اجرای قوانین و مقررات حمایتی

عدم اجرای همسان‌سازی حقوق بازنشستگان با شاغلان، عدم اجرای آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های حمایتی شرکت‌های واگذار شده به بخش خصوصی(همچون مخابرات)، عدم اجرای متناسب تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری و مواردی از این قبیل از جمله دلایل اعتراض گروههای مختلف کارگری است.

این اعتراضات اغلب در مقابل ادارات و سازمان‌هایی چون تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق فولاد، محوطه شرکت‌ها، و محوطه پالایشگاهها، فرمانداری‌ها و استانداری‌های هر استان برگزار شده و در مواردی به مقابل مجلس ایران نیز کشیده شده است. در ادامه به جزییات مربوط به دو مورد از مهمترین اعتراضات کارگری تیرماه ۱۴۰۳ می‌پردازیم.

اعتراضات کارگران اخراج شده پتروشیمی چوار ایلام

بنابر گزارش خبرگزاری کار ایران(ایلنا) در چوار ایلام، تنها در طول یک هفته، سه نفر دست به خودکشی زده‌اند. دو نفرشان کارگران پیمانکاریِ پتروشیمیِ ارغوان گستر هستند که به تازگی از کار بیکار شده‌اند و نفر سوم، همسر یکی دیگر از کارگران بیکارشده‌ی همین پتروشیمی است. در این گزارش آمده است که حدود ۱۲۰ نفر از کارگرانِ پیمانکاریِ این پتروشیمی، طی ۴۰ روز گذشته، با نزدیک شدن به پایان پروژه‌ی راه‌اندازی و البته رسیدن موعد فعالیت خط تولید کارخانه، کنار گذاشته شدند. توجیه مدیران این است که پروژه‌ی ساخت تمام شده و دیگر به کارگران نیازی نیست و ظرفیت جذب وجود ندارد. کارگران اما این حرف‌ها را قبول ندارند. آن‌ها می‌گویند اگر به کارگر جدید نیاز نیست، چرا در طول چند ماه گذشته، کارگر غیر بومی استخدام شده است. این کارگران در اعتراض به وضع موجود در تیرماه ۱۴۰۳ به صورت متوالی تجمعات اعتراضی برگزار کردند. این تجمعات در برخی روزها در مقابل استانداری انجام شد، اما با وجود وعده‌های داده شده از سوی مسئولان استانی تغییری در وضعیت کارگران حاصل نشد. خبرگزاری ایلنا اما چندی بعد گزارش داد که در نتیجه همین بی‌توجهی‌ها، دو کارگر اخراج شده و همسر یکی از کارگران اخراج شده، اقدام به خودکشی کرده‌اند. روند خودکشی کارگران در این پتروشیمی در حال اپیدمیک شدن است و سال گذشته نیز ۶ کارگر در نتیجه بی‌توجهی به مطالباتشان اقدام به خودکشی داشته‌اند. خودکشی‌هایی که منجر به مرگ شده است. لازم به ذکر است که ایلام در زمره استان‌های محروم مانده کشور است که آمار خودکشی و خودسوزی ناشی از فقر و مشکلات فرهنگی و خانوادگی در آن بالاست.

اعتراضات کارگران پروژه‌ای مناطق نفت، گاز و پتروشیمی

گزارش‌ها نشان می‌دهد که کنش‌های صنفی کارگران رسمی و ارکان ثالث پالایشگاهها، سکوها و پایانه‌های نفت و گاز درراستای پیگیری مطالبات خود به صورت هفتگی ادامه پیدا کرده است. این اعتراضات اغلب در سطح کارگران مناطق عملیاتی در سکوهای نفتی و کارگران پیمانکاری‌های مجتمع گازی پارس جنوبی در جریان است. با وجود همزمانی اعتراضات کارگری در این بخش اما مطالبات مطرح شده از سوی کارگران در هر بخش تفاوت‌هایی با یکدیگر دارد. کارکنان سکوهای نفتی که در مناطق عملیاتی فعالیت می‌کنند خواستار حذف کامل سقف‌حقوق و پرداخت دستمزد و بر اساس قوانین استخدامی هستند. اعتراض آنها به تقسیم‌بندی صورت گرفته از سوی وزارت نفت برای پرداخت حقوق و دستمزد بر اساس سطوح مختلف شغلی است. معترضان می‌گویند، این شیوه پرداخت دستمزد، صنعت نفت را از متخصیص خالی خواهد کرد. همچنین تبعیض بین کارکنان نفت در پرداخت نفت کارت مورد دیگری است که اعتراضات کارگران این بخش را در پی داشته است. نفت کارت می‌‌تواند کارکنان و همچنین بازنشستگان صنعت نفت را در بهبود کیفیت زندگی یاری کند. نفت کارت‌ها تسهیلاتی از جمله کمک هزینه غذا، کمک های رفاهی، بن کالای اساسی و کمک هزینه ورزش را تامین می‌کنند.

این اعتراضات در حالی ادامه دارد که برخی منابع کارگری از تداوم اعتصابات کارگران پروژه‌ای مناطق نفت، گاز و پتروشیمی خبر می‌دهند. بر اساس اعلام گروه تلگرامی شورای سازماندهی اعتراضات کارگران نفت که اخبار مربوط به اعتراضات این گروهها را منتشر می‌کند، کمپین سالانه کارگران پروژه‌ای از آخرین روزهای خرداد ماه آغاز شده و همچنان نیز ادامه دارد. اهداف اعلامی کمپین موسوم به «۱۴-۱۴»، حذف پیمانکاران از عرصه‌های نفت و گاز و نیروگاهی، اجرای طرح ۱۴ روز کار ۱۴ روز مرخصی، افزایش دستمزدها است.

کارگران پروژه‌ای از سال ۱۳۹۹ کمپین ۲۰-۲۰( ۲۰ روز کار، ۱۰ روز استراحت) را با هدف الزام پیمانکاری‌ها به رعایت حقوق کارگران و تعیین حقوق و دستمزد بر اساس روند افزایشی سالانه آغاز کردند. این کمپین هر سال در همین ایام برگزار می‌شود و تا رسیدن به نتیجه مطلوب یعنی پذیرش مقررات کمپین توسط پیمانکاری‌ها ادامه می‌یابد. در سالهای گذشته برخی از پیمانکاری‌ها با قبول شرایط کمپین، اعتصاب را پایان داده‌اند و برخی دیگر با اعمال فشار و تهدید به اخراج منجر به بازگشت کارگران به کار شده‌اند. شرکت اطمینان سازه از پروژه چشمه خوش دشت عباس، داربست بندهای شرکت ثمین، پایپینگ کاران پتروشیمی پارس عسلویه، نیروهای پیمانکاری شرکت جهانپارس، شرکت«ان.جی.ال» دشت عباس، پایپینگ کاران شرکت جهانپارس، کارگران برق و ابزار دقیق شرکت اکسیر در کنگان، پتروشیمی چابهار شرکت رامپکو، کارگران پروژه ای اندیمشک، جوشکار، فیتر، داربست بند، مونتاژ کار شرکت طرح بازرسی جفیر، کارگران«ای.جی.سی» دشت عباس، فیترکاران پتروشیمی سلمان فارسی ماهشهر، جوشکاران فاز ۱۴ عسلویه، جوشکاران شرکت کوهساران بهبهان، کارگران نیروگاه رودشور، داربست بندان پالایشگاه ادیش شرکت ستاره تاراز، کارگران پیمانکاری پیروزی نفت آفتاب، رژین صنعت بندرجاسک، جوشکاران پتروشیمی اسلام آباد غرب شرکت استیم، جوشکاران و مونتاژکاران شرکت صدرای بندر جاسک، جوشکار و فیتر و داربست بندان پتروشیمی آلایم و جوشکاران برق شرکت ابتکار نصب زاگرس، از جمله مشارکت کنندگان در این کمپین اعلام شدند.

منابع کارگری اعلام کردند که تاکنون سه هزار نیروی پروژه‌ای، قراردادی، ارکان ثالث و.. به این کارزار پیوستند تا هم وضعیت دریافتی خود را اصلاح کنند و هم وضعیت مرخصی‌ها و امنیت شغلی و تبدیل وضعیت خود را با حذف پیمانکاران بهبود ببخشند. این در حالیست که طرح حذف پیمانکاران نیروی انسانی در دوره قبلی مجلس به نتیجه نرسید و همچنان مسکوت مانده است.

سایر اعتراضات کارگری

مروری بر جدول اعتراضات برگزار شده در تیرماه نشان می‌دهد که فراوانی اعتراضات میدانی در میان بازنشستگان تامین اجتماعی، فولاد و بازنشستگان مخابرات در برخی شهرها همچنان بیشتر است. این اعتراضات به ویژه در میان بازنشستگان تامین اجتماعی پس از تاخیر در پرداخت مستمری تیرماه شدت گرفت. تاخیرهایی که حالا دیگر تقریبا به صورت ماهانه تکرار می‌شود و بسیاری از کارگران حقوق خود را به جای آخر هر ماه، ابتدای ماه بعد دریافت می‌کنند. این در حالیست که در طول یک ماه گذشته خبری مبنی بر برگزاری تجمعات اعتراضی در میان بازنشستگان صندوق بازنشستگی کشوری منتشر نشده است. برخی منابع کارگری در این رابطه می‌گویند که ابلاغ آئین‌نامه1 دولت مبنی بر آغاز همسان‌سازی حقوق بازنشستگان می‌تواند در کاهش تعداد تجمعات بازنشستگان کشوری موثر بوده باشد. ابلاغیه‌ای که فعلا با توجه به نامناسب رویه پرداخت حق همسان‌سازی و پرداخت قطره‌چکانی آن قابل ارزیابی و سنجش دقیق نیست. در همین حال دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی2 با عنوان «بررسی تبعیض در نظام بازنشستگی ایران» آورده است که در دهه‌های اخیر صندوق‌های بازنشستگی با وضعیت بحرانی مواجه شده‌اند که این بحران دلایل متعددی دارد. روند سالمندی جمعیت و به‌تبع آن افزایش هزینه‌های صندوق‌های بازنشستگی، کاهش ورودی به صندوق در نتیجه بیکاری گسترده، افزایش مشاغل غیررسمی، فقدان سیاست‌گذار واحد، نبود نهاد ناظر بر بیمه‌های اجتماعی، تصویب قوانین و مقررات متعدد دارای بار مالی برای صندوق‌های بازنشستگی و موارد دیگر از جمله چالش‌های صندوق‌های بیمه‌ای کشور است که تبعات آن منجر به افزایش نارضایتی در میان بازنشستگان شده است

جمع‌بندی

تداوم اعتراضات کارگری و متعاقب آن برگزاری انتخابات ریاست جمهوری فرصت مناسبی برای طرح مطالبات کارگران از دولت آینده بود. از جمله مهمترین این مطالبات که در طول این انتخابات توسط نمایندگان تشکل‌های کارگری مطرح شد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– افزایش چتر حمایتیِ باکیفیت در حوزه‌ی بیمه و درمان مانند حوادث، بیماری و بارداری

– ارائه درمان رایگان از صفر تا صد و همچنین غرامت دستمزد، از کار افتادگی، مرگ و بازنشستگی

– تامین امنیت شغلی با لغو قراردادهای موقت

– برقراریِ اصل آزادی در انتخاب شغل وفق اصل ۲۸ قانون اساسی

– عدم اصلاح مفاد حمایتی قانون کار و قانون تامین اجتماعی

– رفع محدودیت برای ایجاد تشکل‌های آزاد کارگری و برگزاری آزاد تجمعات اعتراضی و صنفی مطابقه اصول ۲۶ و ۲۷ قانون اساسی

– پیوستن ایران به مقاوله‌نامه‌های ۸۷ و ۹۸ سازمان جهانی کار مبنی برداشتن حق مذاکرات و تشکل‌های آزاد و مقاوله نامه ۱۵۸ سازمان جهانی کار با موضوع جلوگیری از اخراج کارگران به علت کاندیدا شدن و به عضویت درآمدن در تشکل‌های کارگری و شکایت از کارفرما

– جلوگیری از اخراج به علت تمایلات مذهبی و سیاسی، قومیتی، جنسیتی و شرایط جسمی

– اصلاح مصوبه مزدی مطابق با نرخ تورم رسمی و رقم سبد معیشت

– اصلاح وضعیت مسکن و تامین سرپناه برای کارگران

مطالباتی از این قبیل در حالی مطرح می‌شود که بر اساس گزارش‌های رسمی، تامین معیشت برای بسیاری از خانواده‌ها در وضعیت بحرانی قرار دارد. علاوه بر ناهمخوانی حداقل دستمزد و سبد معیشت که با وجود ارسال سه شکایت به دیوان عدالت اداری هنوز به آن پاسخی داده نشده، گزارش‌های وزارت کار نشان می‌دهد که در حال حاضر دست کم ۱۶ میلیون نفر زیر خط فقر قرار دارند که از حداقل‌های درآمدی برای تامین هزینه‌های زندگی خود محروم هستند. گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس، ۳۰ اردیبهشت سال جاری از وضعیت وخیم تهیه مسکن در کشور تهیه و منتشر کرده، نشان می‌دهد «بیش از نیمی از خانوارهای ایرانی در بدمسکنی(اتراق در مکان‌های نامتعارف از چادر تا پشت‌بام و ماشین خوابی!) به سر می‌برند؛ بدمسکنی در اوایل دهه۹۰ معادل ۳۳ درصد بوده اما در پایان این دهه به ۵۵ درصد رسیده است». نتایج بررسی جدید مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد نرخ بدمسکنیِ ۵۵‌ درصدی بیشترین میزان سطح فقر مسکن تاکنون است. داده‌های بازار نشان می‌دهد که در تیرماه امسال، قیمت هر متر مربع مسکن در تهران، میانگین ۸۶ میلیون تومان بوده است که دست کم ۷ برابر بیش از حداقل دستمزد (با احتساب مزایا ۱۲ میلیون تومان) یک کارگر در طول ماه است. تداوم چنین روندی در کنار بی‌توجهی به خواسته‌های کارگران معترض که در گرمای تابستان با برگزاری تجمعاتی تلاش می‌کنند صدای خود را به گوش مسئولین برسانند، نتیجه‌ای جز افزایش نارآرامی‌های اجتماعی در پی نخواهد داشت.

با این توضیحات در جدول پیش رو مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در تیرماه ۱۴۰۳ را مرور خواهیم کرد. با ذکر این نکته که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، بسیاری از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.

1 https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-3/1497868-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA-%D8%B4%D8%AF
2 https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-3/1507483-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D8%B6-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86