اعتراض‌های نسل زد (Gen Z) مراکش را به لرزه انداخته‌اند — آنچه باید درباره آن بدانید

 

به قلم سم متز و اکرام اوباشیر
به‌روزرسانی: ۴ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۲۱:۲۲ به‌وقت گرینویچ+۲
رباط، مراکش (آسوشیتدپرس) — موجی از تظاهرات که بیش از یک هفته است در بیش از دوازده شهر مراکش ادامه دارد، نشان داده است که نسل جوان این کشور توانسته نارضایتی‌هایش را از فضای مجازی به خیابان‌ها بکشاند و جنبشی واقعی و غیرقابل چشم‌پوشی برای حاکمیت رقم بزند.

مراکش تازه‌ترین کشور در شمال آفریقاست که با خیزش اعتراضی «نسل زد» (Gen Z) روبه‌رو شده؛ اعتراضی علیه فساد، فقدان فرصت‌های شغلی و تکرار سیاست‌های کهنه و بی‌تغییر.

جنبش‌های مشابه در کشورهای دیگری همچون ماداگاسکار، کنیا، پرو و نپال نیز شکل گرفته‌اند. هرچند ریشه‌های این اعتراض‌ها در هر کشور متفاوت است، اما وجه مشترک همه آن‌ها بی‌اعتمادی به نهادهای سنتی سیاسی، مانند احزاب و اتحادیه‌ها، و ترجیح ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با جامعه است.

در مراکش، خشم عمومی عمدتاً از تضاد آشکار میان هزینه‌های سنگین دولت برای ساخت ورزشگاه‌ها در آستانه میزبانی جام جهانی فوتبال ۲۰۳۰ و وضعیت ضعیف نظام بهداشت عمومی برانگیخته شده است؛ نظامی که در مقایسه با کشورهای دارای اقتصاد مشابه، عقب‌تر است.

معترضان چه کسانی‌اند؟

موتور محرک این اعتراض‌ها گروهی بی‌رهبر به نام «ژن زد ۲۱۲» است؛ عدد ۲۱۲ کد تلفنی بین‌المللی مراکش است. اعضای این گروه در پلتفرم دیسکورد (Discord) — برنامه‌ای گفت‌وگومحور محبوب در میان گیمرها و نوجوانان — درباره مسیر و تاکتیک‌های اعتراض بحث و تبادل نظر می‌کنند. هسته‌ی اصلی این گروه حدود ۱۸۰ هزار عضو دارد، اما شاخه‌های محلی متعددی نیز از دل آن زاده شده‌اند که به‌طور مستقل در شهرهای مختلف تظاهرات برگزار می‌کنند.

مانند بسیاری از کشورهای دیگر که زیر موج اعتراض‌های نسل زد رفته‌اند، مراکش نیز شاهد «انفجار جمعیتی جوانان» است؛ بیش از نیمی از جمعیت این کشور زیر ۳۵ سال سن دارند. با وجود سرمایه‌گذاری‌های کلان دولت در زیرساخت‌ها و گردشگری، نرخ بیکاری در میان جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله به ۳۶ درصد رسیده است. در چنین شرایطی، بنا بر نظرسنجی مؤسسه آفروبَرامتر در ماه ژوئن، بیش از نیمی از مراکشی‌های زیر ۳۵ سال گفته‌اند که به مهاجرت فکر کرده‌اند.

در اواسط هفته، زمانی که برخی از تظاهرات‌ها به خشونت کشیده شد، مقام‌های دولتی اعلام کردند بخش عمده‌ی شرکت‌کنندگان نوجوان بوده‌اند و سازمان‌های حقوق بشری نیز گزارش دادند که بسیاری از بازداشت‌شدگان کمتر از ۱۸ سال سن دارند.

مردم در شهر کازابلانکا (Casablanca) مراکش، روز پنج‌شنبه، ۲ اکتبر ۲۰۲۵، در اعتراض به فساد و با خواست اصلاح نظام بهداشت و آموزش تظاهرات کردند.

 (عکس از آسوشیتدپرس(

آن‌ها علیه چه چیزهایی اعتراض می‌کنند

مراکش پربازدیدترین کشور آفریقاست؛ سرزمینی که با کاخ‌های قرون‌وسطایی، بازارهای پرهیاهو و مناظر خیره‌کننده کوهستانی و کویری گردشگران را از سراسر جهان جذب می‌کند. اما در فاصله‌ای نه‌چندان دور از مسیرهای توریستی، واقعیت روزمره برای بخش بزرگی از جمعیت ۳۷ میلیونی این کشور چیزی جز افزایش سرسام‌آور هزینه‌های زندگی و رکود دستمزدها نیست.

پادشاهی مراکش در دهه‌های اخیر گام‌هایی جدی برای ارتقای سطح زندگی شهروندانش برداشته، اما روند توسعه در مناطق مختلف نابرابر بوده و به گفته منتقدان، همین امر شکاف‌های اجتماعی را عمیق‌تر کرده است.

مراکش تنها کشوری در آفریقاست که خط راه‌آهن پرسرعت دارد و اکنون در حال ساخت هفت ورزشگاه جدید و بازسازی هفت ورزشگاه دیگر برای میزبانی جام جهانی فوتبال ۲۰۳۰ است. دولت برای آماده‌سازی زیرساخت‌های این رویداد، رقمی بیش از ۵ میلیارد دلار هزینه خواهد کرد؛ بخشی از این مبلغ نیز از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تأمین می‌شود. با این حال، در کشوری که حداقل دستمزد ماهانه حدود ۳۰۰ دلار است، بسیاری از مردم هنوز در مناطقی زندگی می‌کنند که جاده‌ها خاکی است، بیمارستان‌ها پزشک ندارند و کلاس‌های درس با کمبود بودجه و ازدحام دانش‌آموز روبه‌رو هستند.

بر اساس داده‌های رسمی، در مراکش تنها ۷/۷ پزشک و پرستار به ازای هر ده‌هزار نفر وجود دارد و این نسبت در مناطق جنوبی و شرقی — جایی که اعتراض‌ها شدیدتر است — به‌مراتب پایین‌تر است. نظام سلامت عمومی بیش از ۸۰ درصد خدمات درمانی کشور را ارائه می‌دهد، اما تنها ۴۰ درصد از کل هزینه‌های بهداشتی را شامل می‌شود؛ مابقی از طریق بخش خصوصی یا پرداخت مستقیم مردم تأمین می‌گردد.

پیش از ظهور جنبش «ژن زد ۲۱۲»، اعتراض‌های محلی پراکنده‌ای علیه نابرابری‌های منطقه‌ای و اولویت‌های دولت شکل گرفته بود؛ از جمله در استان الحوز، جایی که دو سال پس از زمین‌لرزه مرگبار سال ۲۰۲۳، هنوز بسیاری از ساکنان در چادر زندگی می‌کنند.

در ماه سپتامبر، خشم عمومی زمانی به اوج رسید که هشت زن هنگام زایمان در بیمارستانی دولتی در شهر ساحلی آگادیر جان باختند. این شهر، با وجود فرودگاه نوساز و شهرتش به عنوان مقصد گردشگری، مرکز یکی از فقیرترین استان‌های کشور یعنی سوس‌ـ‌ماسه است؛ جایی که مردم سال‌هاست از کمبود پزشک و ضعف خدمات درمانی گلایه دارند.

خشم از فساد و شعار علیه دولت

مردم در رباط (Rabat)، پایتخت مراکش، روز جمعه، ۳ اکتبر ۲۰۲۵ در تظاهراتی به رهبری جوانان علیه فساد و با خواست اصلاح نظام بهداشت و آموزش شرکت کردند.(عکس از آسوشیتدپرس/ مصعب الشامی)

 

معترضان خشمگین از فساد ساختاری، دولت مراکش را با «مافیا» مقایسه کرده‌اند و خشم خود را متوجه عزیز اخنوش (Aziz Akhannouch)، نخست‌وزیر و از ثروتمندترین چهره‌های کشور، و امین طهراوی (Amine Tahraoui)، وزیر بهداشت و شریک تجاری پیشین او، کرده‌اند. اخنوش که مالک بخش بزرگی از شبکه پمپ‌بنزین‌های کشور است، به‌تازگی از طریق یکی از شرکت‌هایش قراردادهای پرحاشیه‌ای برای پروژه‌های شیرین‌سازی آب دریا از دولت دریافت کرده است.

به گزارش مجله‌ی Jeune Afrique، منافع اقتصادی مرتبط با پادشاهی مراکش — از جمله صندوق سرمایه‌گذاری خاندان سلطنتی «ال‌مدا» (Al Mada) — نیز از محل ساخت‌وسازهای مربوط به جام جهانی فوتبال ۲۰۳۰، از استادیوم‌ها و خطوط قطار گرفته تا هتل‌های جدید، سودهای کلانی پیش‌بینی کرده‌اند.

شعارهای محوری نسل زد

«ورزشگاه‌ها ساخته شدند، اما بیمارستان‌ها کجایند»
شعاری طعنه‌آمیز که خشم عمومی از هزینه‌کرد میلیاردی دولت برای نمایش‌های پرزرق‌وبرق جام جهانی را بازتاب می‌دهد و بی‌توجهی حاکمان به مشکلات روزمره مردم را به رخ می‌کشد.

«آزادی، کرامت و عدالت اجتماعی»
شعار دیگری‌ست برگرفته از جنبش‌های اعتراضی پیشین که سال‌هاست علیه محدودیت آزادی‌های سیاسی و طرد اقتصادی سر داده می‌شود؛ شعاری که بدون طرح خواسته‌های اصلاحی مشخص، بر اصول بنیادین نارضایتی اجتماعی تأکید دارد.

خواسته‌های معترضان

پس از آن‌که مقامات از گروه ژن زد ۲۱۲ خواستند خواسته‌های خود را روشن کنند، این گروه روز پنجشنبه نامه‌ای خطاب به پادشاه محمد ششم منتشر کرد. در این نامه از پادشاه خواسته شده است تا دولت و احزاب فاسد را منحل کند، بازداشت‌شدگان را آزاد سازد و نشستی ملی برای پاسخ‌گو کردن مسئولان دولتی برگزار نماید.

این مجموعه از مطالبات سیاسی، گامی فراتر از شعارهای کلی درباره‌ی کرامت و عدالت اجتماعی بود و بازتابی از نارضایتی گسترده‌ای است که بسیاری از مردم معتقدند نشان می‌دهد مراکش هنوز نتوانسته از «تناقض‌های شرایط زندگی» که خود محمد ششم در جریان اعتراضات گسترده‌ی سال ۲۰۱۷ به آن‌ها اشاره کرده بود، عبور کند. پادشاه در آن زمان اعتراف کرده بود که توسعه اقتصادی کشور «به‌درستی به سطوح پایین جامعه سرریز نکرده» و وعده داده بود اصلاحات در راه است.

با آن‌که پادشاه بالاترین مقام کشور محسوب می‌شود، خشم معترضان بیشتر متوجه اعضای دولت است. آن‌ها از محمد ششم خواسته‌اند شخصاً بر اصلاحات نظارت کند. در بسیاری از تجمع‌ها شعار داده می‌شد:
«مردم خواهان دخالت پادشاه‌اند!»
شعاری که نشان می‌دهد بخش بزرگی از جامعه هنوز پادشاه را نماد ثبات در میان طوفان سیاسی کشور می‌داند.

مردم در رباط (Rabat)، پایتخت مراکش، روز جمعه، ۳ اکتبر ۲۰۲۵ در تظاهراتی به رهبری جوانان علیه فساد و با خواست اصلاح نظام بهداشت و آموزش شرکت کردند.بر روی پلاکاردی در دست یکی از معترضان نوشته شده بود: «کرامت پیش از استادیوم‌ها».(عکس از آسوشیتدپرس/ مصعب الشامی)

واکنش دولت

نیروهای امنیتی مراکش در برابر اعتراض‌ها میان سرکوب و عقب‌نشینی در نوسان بوده‌اند.

در آخر هفته‌ی ۲۷ و ۲۸ سپتامبر، پلیس ضدشورش و مأموران لباس‌شخصی ده‌ها معترض را به‌صورت جمعی بازداشت کردند. روز چهارشنبه، پلیس در شهر کوچکی در نزدیکی آگادیر به سوی معترضانی شلیک کرد که بنا بر ادعای آنان قصد داشتند به یکی از پاسگاه‌ها یورش ببرند؛ در این حادثه سه نفر کشته شدند. یک شب پیش از آن نیز در شهر شرقی وجده (Oujda)، یک خودروی ون پلیس به میان جمعیت معترضان رفت و یک نفر را زخمی کرد.

با این حال، در مناطق دیگر کشور، نیروهای امنیتی از شدت حضور خود کاستند و تنها نظاره‌گر بودند؛ در حالی که گروه‌هایی از جوانان خشمگین خودروها را به آتش می‌کشیدند و شیشه‌ی مغازه‌ها را می‌شکستند.

پس از چند روز تظاهرات پی‌درپی، عزیز اخنوش و چند تن از اعضای کابینه‌اش اعلام کردند که دولت آماده گفت‌وگو با معترضان است و پیشنهاد دادند برای بهبود شرایط، تعداد کارکنان بیمارستان‌ها افزایش یابد و مراکز درمانی جدیدی تأسیس شود.

یک پسر نوجوان در جریان تظاهراتی که به رهبری جوانان و با خواست اصلاحات در نظام بهداشت و آموزش برگزار شده بود و به خشونت کشیده شد، در شهر سلا (Salé) مراکش در روز چهارشنبه، اول اکتبر ۲۰۲۵ بازداشت شد.
(عکس از موساعب الشامی – آسوشیتدپرس)

وزیر بهداشت، امین طهراوی، روز جمعه در گفت‌وگو با پایگاه خبری هسپرس (Hespress) گفت:
«دولت از همان آغاز یک طرح جامع را به اجرا گذاشته و امروز در تلاش است تا روند آن را سرعت بخشد تا شهروندان بتوانند به‌طور ملموس‌تری بهبود شرایط را احساس کنند.»

اما در حالی‌که مردم می‌بینند ورزشگاه‌ها در عرض چند ماه ساخته می‌شوند، وعده‌های دولت برای اصلاحات اجتماعی برای بسیاری از معترضان توخالی و بی‌اثر به نظر می‌رسد؛ چراکه تاکنون هیچ مقام دولتی پیشنهادی برای تخصیص بودجه‌ی ساخت استادیوم‌ها به خدمات عمومی مطرح نکرده است.

یکی از معترضان به نام یوسف، ۲۷ ساله، می‌گوید:
«دولت با اقدامات وصله‌پینه‌ای فقط می‌خواهد فشار را کم کند. اصلاحات واقعی آن‌ها سال‌ها طول خواهد کشید».

— سم متز (Sam Metz)
خبرنگار آسوشیتدپرس در مراکش، الجزایر، تونس و سایر نقاط شمال آفریقا