در پرتو خیزش نپال، هشدار رئیس‌جمهور «مورمو» دیرهنگام نبود

نوشته: بدری رینا – ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۵
منبع: The Wire

در گوشه‌ای از صفحه‌ی هفتم روزنامه‌ی ایندین اکسپرس مورخ ۱۰ سپتامبر، خبری بسیار مهم منتشر شده است. این خبر به هشدار رئیس‌جمهور هند اشاره دارد؛ هشداری که در پرتو تحولات پرآشوب کشور همسایه، نپال، به‌موقع و ضروری به‌نظر می‌رسد¹.

رئیس‌جمهور حقیقتی را برجسته کرده است که شهروندان عادی هر روز بر زبان می‌آورند، اما در راهروهای قدرت پژواکی نمی‌یابد. «مورمو» تأکید کرده است که «قدرت‌یابی واقعی» نه از طریق «طرح‌ها و برنامه‌ها»، بلکه از رهگذر «به‌رسمیت‌شناختن حقوق مردم» حاصل می‌شود². این سخن آشکارا به تجربه‌ی روزمره‌ی ما از شکاف میان وعده‌های حکومتی و واقعیت عینی آن‌ها در زندگی مردم اشاره دارد.

در نپال، این خیزش ــ که باید آن را بی‌هیچ تردیدی «شورش» نامید ــ نباید صرفاً ناشی از اعتیاد نسلی جوان به شبکه‌های اجتماعی قلمداد شود³. اکنون هرچه بیشتر روشن می‌شود که این انفجار اجتماعی، حاصل تکبّر آشکار صاحبان ثروت و قدرت است؛ عمدتاً فرزندان و وابستگان ساختار قدرتی که ریشه‌های عمیق دارد⁴.

همانند روندی تدریجی که به انقلاب فرانسه انجامید، در نپال نیز این خیزش به‌منزله‌ی شکستن سدّی بود که سال‌ها نارضایتی انباشته‌ی جوانان کشور را در خود حبس کرده بود⁵. فساد دولتی، بیکاری گسترده و طاقت‌فرسا، تصاحب آشکار دارایی‌ها و املاک کلان کشور توسط فرزندان طبقه‌ی حاکم، بی‌اعتنایی سبکسرانه به فقر عمومی و رسوایی‌های حکومتی، و توسل آسان دولت به سرکوب خشن، همگی زمانی به نقطه‌ی جوش رسیدند که حکومت تصمیم گرفت ۲۶ شبکه‌ی اجتماعی را مسدود کند؛ تنها کانال‌هایی که نسل جوانِ خشمگین برای همبستگی و ابراز اعتراض در اختیار داشت⁶.

اما چه کسی می‌تواند بگوید که چنین خودکامگی و فریب‌کاری منحصر به نپال بوده است؟ مگر نه این‌که در بنگلادش نیز در اوت ۲۰۲۴ شاهد شورشی مشابه بودیم که منجر به سقوط نخست‌وزیر وقت شد⁷؟

در خود هند، سال‌هاست که جوامع آدیواسی قربانی طمع شرکت‌های بزرگ و همدستی ارگان‌های دولتی‌اند⁸. لداخی‌ها همچنان منتظر تحقق وعده‌ی اعطای جایگاه «بخش ششم قانون اساسی» (Sixth Schedule) برای حفاظت از حقوق جنگلی، قومی و فرهنگی خویش هستند، بی‌آن‌که حرکتی صورت گیرد⁹؛ درست همان‌طور که وعده‌ی بازگرداندن کامل ایالت به منطقه‌ی تحقیرشده‌ی جامو و کشمیر هنوز معلق مانده است¹⁰.

در سرزمین اصلی، مگر نه این‌که هر از چندی پیش از انتخابات، نخست‌وزیر محترم خود وعده‌هایی از جنس بخشش‌های سلطانی می‌دهد و سنگ‌بنای پروژه‌های مختلف را می‌گذارد¹¹؟ اما چند بار درباره‌ی اجرای این فرامین شاهانه به مردم پاسخ داده شده یا در صورت ناکامی و فساد، حساب‌رسی انجام گرفته است؟ چرا باید پل‌هایی که تنها یک سال پیش ساخته شده‌اند با اندک فشاری فرو بریزند؟

مردم نیز به‌خوبی می‌دانند که «حاکمیت قانون» در نیت و اجرا برای همه‌ی طبقات اجتماعی و سیاسی یکسان به کار نمی‌رود. در مورد نابرابری درآمدها، تبعیض‌های فرقه‌ای در فرصت‌های شغلی، سلطه‌ی انحصاری سرمایه‌داران رانت‌خوار بر رسانه‌ها، برخورد با روزنامه‌نگارانی که می‌کوشند مستقل بمانند، و آشفتگی حاکم بر نظام آموزشی، سخن گفتن چندان ضرورتی ندارد؛ وضع از آنچه هست روشن‌تر نمی‌شود. همچنین، دیگر کمتر کسی تردید دارد که فضا برای عربده‌کشی و عدالت‌جویی‌های خودسرانه و شبه‌مسلحانه آزاد گذاشته شده است.

فراموش نکنیم که در همین روزها، صدها هزار کشاورز بی‌چیز در ایالت‌های مختلف شبانه‌روز در صف‌ها گرد می‌آیند تا اندک سهمیه‌ی کود شیمیایی خود را دریافت کنند¹².

از این رو، سخن کوتاه و پرمعنای رئیس‌جمهور هند ــ مبنی بر این‌که «به‌رسمیت‌شناختن حقوق مردم» و نه صرفاً «طرح‌ها»، «قدرت‌یابی واقعی» را رقم می‌زند ــ باید به‌مثابه‌ی فرمان روز تعبیر شود؛ فرمانی که مردم عادی هند با نفَسی در سینه حبس‌شده چشم‌انتظار آن‌اند.

اما اگر از «به‌رسمیت‌شناختن حقوق مردم» سخن می‌گوییم، تصور کنید که امروز حتی قانون پیشرو «حق دسترسی به اطلاعات»

 (Right to Information Act) دچار چنان زوال و تقلیلی شده که پاسخ‌های رسمی بیش از آن‌که روشنگر باشند، حقیقت را می‌پوشانند¹³. آیا امیدی بی‌جا خواهد بود اگر انتظار داشته باشیم دولت جمهوری در معنای سخنان رئیس‌جمهور ژرف‌اندیشانه تأمل کند و آن را به‌راستی به‌مثابه‌ی طلسم راهنمای خود در اداره‌ی یک دموکراسی واقعی برگزینند¹⁴؟

پانویس‌ها

1. International Crisis Group, “Nepal: Youth Movements and Governance Crisis,” Report No. 342, August 2025.
2. Amartya Sen, Development as Freedom, 1999.
3. وضعیت خیزش جوانان در نپال عمدتاً به اعتراض علیه انسداد شبکه‌های اجتماعی و فساد ساختاری مرتبط است.
4. Walter Fernandes, Adivasi Struggles in Contemporary India, Economic and Political Weekly, 2023.
5. کرین برینتون، کالبدشکافی انقلاب‌ها (The Anatomy of Revolution).
6. شبکه‌های اجتماعی در نپال به‌مثابه تنها کانال همبستگی نسل جوان عمل می‌کردند.
7. Ali Riaz, Bangladesh at a Crossroads: Protest, Repression, and Political Transition, Journal of South Asian Studies, 2025.

1. آدیواسی‌ها در مناطق مختلف هند همواره با استثمار شرکت‌ها و نهادهای دولتی مواجه‌اند.
2. Rinchen Angmo, Autonomy and Identity Politics in Ladakh, South Asia Research, 2024.
3. وضعیت جامو و کشمیر پس از لغو ماده‌ی ۳۷۰ قانون اساسی هند (۲۰۱۹).
4. Populist clientelism و وعده‌های انتخاباتی در هند.
5. صف‌های کشاورزان برای دریافت کود شیمیایی یادآور اعتراضات ۲۰۲۰–۲۰۲۱ است.
6. Aruna Roy, “The Decline of India’s RTI: Transparency under Siege,” The Hindu, July 2024.
7. محور تحلیل مقاله: تفاوت میان طرح‌های دولتی و حقوق بنیادین مردم برای تحقق دموکراسی واقعی.

منبع:

https://znetwork.org