ایران به سوی بحران شدید داخلی و جنگی دیگر پیش می‌رود

در حالی که حکومت ایران با بحران شدید آب و انتقادات تند داخلی از مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری که طرفدار مذاکره و شفافیت با مردم است، دست‌وپنجه نرم می‌کند، ارزیابی‌ها درباره احتمال بالای وقوع جنگی دیگر همچنان بر فضای کشور سایه افکنده است.

نزدیک به دو ماه از آغاز جنگ ایران و اسرائیل گذشته است. مذاکرات برای دستیابی به توافق هسته‌ای جدید همچنان در بن‌بست است؛ بن‌بستی که بر اثر پافشاری ایران ایجاد شد و نهایتاً به رویارویی نظامی کنونی انجامید. این هفته، قدرت‌های اروپایی موسوم به «E3» فشارها را افزایش دادند و تهدید کردند که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بازخواهند گرداند. یک مقام ارشد ایرانی این اقدام را «تهدیدی موجودیتی» خوانده و گفت در شرایط فعلی نمی‌توان احتمال وقوع یک درگیری نظامی دیگر در آینده نزدیک را رد کرد.

روز چهارشنبه، وزیران خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا اعلام کردند آماده‌اند در پایان ماه سازوکار «بازگشت خودکار تحریم‌ها» یا همان snapback را فعال کنند، اما برای ایران امکان به تعویق انداختن این مهلت را گذاشته‌اند، به شرطی که با جدیت به میز مذاکره بازگردد. آنان در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل نوشتند: «به‌روشنی گفته‌ایم که اگر ایران تا پایان اوت حاضر به دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک نباشد یا از فرصت تمدید استفاده نکند، آماده‌ایم مکانیسم بازگشت تحریم‌ها را فعال کنیم.»

وزیران افزودند که به ایران یک تمدید محدود برای برگزاری «مذاکرات مستقیم میان آمریکا و ایران» پیشنهاد کرده‌اند، اما تاکنون این پیشنهاد از سوی تهران بی‌پاسخ مانده است.

سازوکار بازگشت تحریم‌ها چیست؟

این مکانیسم که در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ گنجانده شده، به اعضا اجازه می‌دهد تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را که بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ اعمال شده بود، دوباره برقرار کنند. این روند از طریق شورای امنیت فعال می‌شود و اعضای دائم شورا نمی‌توانند با وتو جلوی آن را بگیرند؛ بنابراین ایران بدون سپر دیپلماتیک چین یا روسیه خواهد ماند. از آنجا که آمریکا از توافق خارج شده، فقط فرانسه، آلمان یا بریتانیا می‌توانند آن را فعال کنند و مهلت این کار تا اکتبر به پایان می‌رسد.

اگر این سازوکار فعال شود، تمام تحریم‌های سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ بازمی‌گردد؛ از جمله ممنوعیت کامل فروش سلاح، ممنوعیت کامل غنی‌سازی اورانیوم، ممنوعیت آزمایش موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای، و ممنوعیت انتقال فناوری و کمک‌های فنی در حوزه موشکی. همچنین مسدود شدن دارایی‌ها و ممنوعیت سفر بین‌المللی برای مقام‌ها و نهادهای ایرانی، و اجازه بازرسی هواپیماها و کشتی‌های باری ایران برای یافتن محموله‌های ممنوعه اجرا خواهد شد.

یک مقام ارشد ایرانی در گفت‌وگو با تلگراف از تهران گفت: «جمهوری اسلامی نه توان اقتصادی و نه توان نظامی مقابله با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل را دارد. این امر دوباره باعث اعتراضات مردمی خواهد شد و این بار ممکن است متفاوت باشد.» مقام دیگری افزود: «تحریم‌ها مخرب‌تر از جنگ هستند. شورای عالی امنیت ملی از ریاست‌جمهوری خواسته پیش از آنکه دیر شود راهی برای مذاکره پیدا کند.»

بحران آب و حملات لفظی

ایران اکنون با مجموعه‌ای از بحران‌های پیچیده روبه‌روست که مهم‌ترین آن بحران آب است. چهارشنبه گذشته، پزشکیان در جلسه هیئت دولت به اظهارات بنیامین نتانیاهو درباره احتمال کمک اسرائیل به مردم ایران پس از سقوط حکومت واکنش نشان داد و گفت: «این خیال‌بافی است. کسانی که به دروغ ادعای دلسوزی برای مردم ایران دارند، ابتدا به وضعیت سخت غزه و مردم بی‌دفاع آن نگاه کنند.»

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، نیز اسرائیل را عامل مشکل کم‌آبی دانست و در شبکه اجتماعی نوشت: «نازی‌های قرن بیست‌ویکم با جنگنده به لوله‌های اصلی آب شمال تهران حمله کردند تا شهر را دچار کم‌آبی کنند.»

پزشکیان چند روز پیش در سخنرانی دیگری صراحتاً ناتوانی کشور در هر دو مسئله آب و مذاکرات هسته‌ای را مطرح کرد: «می‌خواهید بجنگید؟ خب جنگیدید، اما آن‌ها به ما ضربه زدند. اگر دوباره تأسیسات هسته‌ای را بسازیم، باز هم حمله خواهند کرد. اگر وارد مذاکره نشویم چه می‌توانیم بکنیم؟» او درباره بحران آب گفت: «نه آبی داریم، نه زیر پایمان آب است، نه پشت سدهایمان. پس چه کار کنیم؟»

انتقادها از سوی جریان‌های محافظه‌کار

روزنامه کیهان سخنان رئیس‌جمهوری را ناشی از «نادانی» دانست و خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران نیز او را متهم کرد که با چنین اظهاراتی تصویری از «ضعف و استیصال» ایران به دشمن ارائه می‌دهد.

پزشکیان در پاسخ نوشت: «صریح سخن گفتن درباره مشکلات یعنی احترام گذاشتن به آگاهی مردم. حل مشکلات با پذیرش آن‌ها آغاز می‌شود، نه پنهان‌کاری.»

برنامه هسته‌ای و خطر رویارویی تازه

هیچ تردیدی نیست که برنامه هسته‌ای ایران در جنگ ۱۲ روزه به‌شدت آسیب دید. با این حال، دو عامل نگران‌کننده باقی است: نخست، انگیزه بیشتر حکومت برای پیشبرد برنامه هسته‌ای پس از ناکارآمدی بازدارندگی متعارف؛ دوم، ذخیره بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد که برای چند کلاهک هسته‌ای کافی است.

نتانیاهو در مصاحبه با شبکه I24 تأیید کرد: «برنامه هسته‌ای ایران سال‌ها به عقب رانده شده است... اکنون در موقعیتی نیستند که برنامه‌های خود را پیش ببرند. می‌دانستیم اورانیوم باقی می‌ماند، اما این برای ساخت بمب کافی نیست.»

ارزیابی کارشناسان

دنیس سیتری‌نوویچ، رئیس پیشین بخش ایران در اطلاعات ارتش اسرائیل، معتقد است ایران در «تنگنای راهبردی» قرار دارد که می‌تواند به درگیری مجدد منجر شود. او می‌گوید: «این مجموعه‌ای از ضربه‌های پیچیده است: جنگ، تقابل مداوم با اسرائیل، بحران آب، و دخالت آمریکا در توافق ارمنستان و آذربایجان.»

به گفته او، ایران در حال تلاش برای بازسازی نیروهای نیابتی خود است، هرچند در لبنان و عراق ضربه‌های سنگینی خورده‌اند. انتصاب علی لاریجانی نیز به نظر او تلاشی برای نزدیک شدن به میانه‌روهاست، در حالی که از گسستن کامل روابط در جبهه‌های مختلف پرهیز می‌شود.

سیتری‌نوویچ هشدار می‌دهد که ورود به جنگ فرسایشی «بسیار خطرناک» است و می‌گوید: «اگر دوباره جنگی آغاز شود، نقطه شروع آن همان جایی خواهد بود که جنگ قبلی پایان یافت؛ یعنی آغاز درگیری با شدتی بسیار بالا.»

منبع:

ISRAEL HAYOM