تابستان با مرگ «معدنچیان» به پایان رسید: مروری بر مهمترین اعتراضات کارگری در شهریور ماه ۱۴۰۳

تارنمای داوطلب: « تنها ۱۲ میلیون تومان حقوق می‌گرفتند و برای حفظ همین حقوق ناچیز، از جان‌شان گذشتند» کارفرمایان معدن، آژیر خطر کارگرانی را که بارها از عدم ایمنی کار گله کرده بودند، شنیدند و واکنش نشان ندادند.

تابستان ۱۴۰۳ با حادثه تلخ کشته شدن بیش از ۵۰ تن از کارگران معدن زغال‌سنگ معدنجو در شهرستان طبس که بزرگترین معادن زغال‌سنگ کشور در آن مستقر شده، به پایان رسید. شامگاه شنبه ۳۱ شهریور ماه در حالیکه کارگران معدن زغال‌سنگ معدنجو در عمق ۷۰۰ متری زمین در حال استخراج بودند، حجم زیاد گاز متان تجمیع شده در یکی از کارگاهها و انتشار آن، منجر به انفجار معدن شد. شنیده‌ها حکایت از آن دارد که بیش از ۶۹ کارگر در این بلوک‌ها مشغول به کار بودند و با وجود بیرون آوردن اجساد حدود ۵۰ تن از قربانیان در روزهای نخست، هنوز امکان دسترسی به تعدادی از آنان وجود ندارد. معدنجو وابسته به بخش خصوصی و دارای سابقه حوادث کار است.

شاید آخرین خبر_پیش از وقوع حادثه اخیر_ منتشر شده در رابطه با وقوع حادثه کار در این معدن به شهریور ماه ۱۴۰۰ مربوط باشد. ۲۳ شهریور ۱۴۰۰ تقریبا چند روز بعد از اینکه ابراهیم رئیسی رئیس دولت سیزدهم در یک نمایش تبلیغاتی با فرود هلیکوپتر در حوالی معادن زغال‌سنگ طبس در میان کارگران این معادن حاضر شد و وعده‌هایی برای بهبود اوضاع و امنیت شغلی آنان داد، دو کارگر شرکت «معدنجو» در پی ریزش قسمتی از کارگاه استخراج این شرکت دچار حادثه شدند. یکی از این دو کارگر زخمی و دیگری کشته شد. روایت‌های متعددی از کارگران شاغل در این معدن بیانگر آن است که آنها بارها در خصوص وضعیت نامناسب ایمنی معدن هشدار داده بودند.

خانواده‌ها و همکاران کارگران کشته شده در روزهای اخیر می‌گویند که در روزهای منتهی به این حادثه ۳۱ شهریور ۱۴۰۳ هم کارگران در ارتباط با انتشار گاز متان از برخی از بلوک‌ها هشدار داده بودند اما مسئولین معدن بی‌توجه به درخواست آنها برای افزایش ایمنی، کارگران را تهدید کرده بودند که اگر به سر کار خود برنگردند، اخراج خواهند شد و بهتر است تسویه حساب کنند.

با وجود وعده‌های داده شده از سوی مسئولان برای بررسی دلیل حادثه معدن زغال‌سنگ معدنجو، رسیدگی به خانواده‌های کشته‌شدگان و کمک به مصدومان حادثه به نظر می‌رسد دولت ایران همچنان با این حوادث به صورت تجویز یک نسخه فوری و تسکینی برخورد می‌کند و همچنان اقدام جدی برای بهبود ایمنی و وضعیت شغلی و مزدی کارگران شاغل در معادن صورت نمی‌گیرد.

کارگران همچنان با نقض گسترده حقوق خود مواجه هستند و در غیاب هرگونه تشکل‌یابی و وجود نمایندگان مستقلی که از حقوق آنها دفاع کنند، جز برگزاری تجمعات پراکنده و اغلب سرکوب شده در خیابان‌ها، قادر به احقاق حقوق قانونی خود نیستند.

جمع‌آوری گزارش‌های مربوط به برگزاری اعتراضات صنفی کارگران و مزدبگیران از رسانه‌های رسمی و شبکه‌های اجتماعی بیانگر آن است که در آخرین ماه از تابستان ۱۴۰۳، ۱۱۷ تجمع و اعتصاب کارگری در بیش از ۳۰ شهر کشور به ثبت رسیده است. پرستاران، بازنشستگان تامین اجتماعی، مخابرات، صندوق فولاد، بازنشستگان کشوری، کارگران پیمانکاری پارس جنوبی، کارگران لاستیک بارز، نیروهای نهضت سوادآموزی و کارگران خدماتی مدارس از بخش آموزش، کارگران مخابرات و کارگران پتروشیمی‌های ماهشهر و ارغوان‌گستر در ایلام بیشترین تعداد تجمعات اعتراضی را برگزار کردند. وزارت‌خانه‌های بهداشت، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت آموزش وپرورش از میان وزارتخانه‌ها؛ سازمان‌های برنامه وبودجه، سازمان تامین اجتماعی، صندوق‌های فولاد، بازنشستگی کشوری، دانشگاههای علوم پزشکی، بیمارستان‌های دولتی، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها از میان سازمان‌ها و مراکز دولتی و حاکمیتی و نماز جمعه، دفتر نماینده مجلس و محوطه محل کار محل تجمع و اعتراض کارگران و مزدبگیران بودند.

با نگاهی به وضعیت رسیدگی و پاسخگویی به مطالبات درمی‌یابیم که جز در چند مورد از جمله وعده‌هایی برای بهبود اوضاع پرستاران، بازنشستگان صندوق فولاد و توافقاتی برای توقف اعتراضات در کارخانه‌هایی چون واگن‌پارس، همچنان پاسخی به مطالبات بسیاری از گروهها به ویژه در بخش‌های خدماتی، صنعتی و آموزشی داده نشده و در برخی موارد همچون اعتراضات پرسنل اورژانس در بوشهر و یا اعتصاب گسترده کارگران لاستیک بارز در کرمان با آنها برخورد شده انتظامی شده است.

همچنین بررسی مطالبات مزدبگیران معترض در بخش‌های مختلف کشور نشان می‌دهد که «کافی نبودن دستمزد و مستمری»، «عدم تبدیل وضعیت شغلی و اجرای قوانین و مقررات شغلی و صنفی»،«عدم اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل»، «تعدیل و اخراج دسته‌جمعی کارگران» و «دستمزدهای معوقه» مهمترین دلایل اعتراضات است.

در ادامه این گزارش مروری خواهیم داشت بر آنچه در شهریور ماه گذشته است:

تعطیلی موقت اعتراضات پرستاران

فراز و فرودهای اعتراضات یک ماه گذشته بیانگر آن است که با وجود اینکه سهم پرستاران و پرسنل اورژانس در دو هفته نخست شهریور ماه از برگزاری تجمعات در سراسر کشور از سایر گروهها بیشتر بوده، اما بعد از وعده وزارت بهداشت برای پرداخت بخشی از مطالبات معوقه پرستاران، این اعتراضات که در برخی از شهرها منجر به اعتصاب پرستاران و اختلال در عملکرد برخی بیمارستان‌ها شده بود و در پی آن برخی از فعالان پرستاری با بازداشت‌های موقت و احضار به کمیته‌های انضباطی مواجه شده‌ بودند، به صورت موقت و تا زمان وعده داده شده برای پرداخت مطالبات، متوقف شد. پرستاران هنوز نسبت به شیوه و میزان پرداخت‌های انجام شده، معترضند اما این اعتراضات عمدتا در سطح شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی متمرکز شده و اغلب با فراخوان‌هایی برای برگزاری تجمع که منبع آنها نامشخص است، همراه است.

پایان موفق اعتراضات ۴۰ روزه کارگران واگن‌پارس

یکی دیگر از اعتراضات کارگری که در یک ماه گذشته پس از حدود ۴۰ روز _از ابتدای مرداد تا اواسط شهریور_ در پی توافقاتی، متوقف شد؛ اعتراضات کارگران شرکت «واگن‌پارس» اراک بود. واگن‌پارسی‌ها گرچه نتوانستند مدیرعامل هتاک خود را از سمت مدیریت خلع کنند اما با توافقاتی که میان نمایندگان کارگران، هیات مدیره و مسئولین استانی صورت گرفت، قرار شد که هیچ کارگری تعلیق و اخراج نشود، با کارگران پیمانی، قرارداد بسته شود و دستمزد کارگران نیز با شروطی افزایش یابد. به نتیجه رسیدن بخشی از مطالبات کارگران واگن‌پارس باز هم نشان داد که روند مطالبه‌گری کارگران در شهرهایی چون اراک با تعدد صنایع ریشه‌دار و سابقه فعالیت‌های گسترده کارگری، از قواعد و اصول خاصی تبعیت می‌کند که تا حدی نتیجه‌گراتر است.

تداوم اعتراضات کارگران صنایع نفت، گاز و پتروشیمی

هفت هفته تجمع اعتراضی کارگان ارکان ثالث و پشتیبانی شرکتهای پیمانکاری پالایشگاه های پنجم، ششم، هشتم، نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم مجتمع گاز پارس جنوبی گذشته و همچنان این اعتراضات که با پشتیبانی کانون انجمن‌های صنفی پالایشگاههای نفت و گاز پارس جنوبی آغاز شده به نتیجه نرسیده است.
کارگران به اخراج نماینده کارگری پالایشگاه ششم، عدم اجرای توافقات در زمینه مرخصی استحقاقی و پرداخت حق کمپ، عدم اجرای صحیح طرح طبقه‌بندی مشاغل برای همه کارگران پیمانکاری، عدم تغییر شرایط تردد و دستمزد رانندگان استیجاری و عدم اجرای طرح طبقه‌بندی برای رانندگان غیرمالک، اجرای بدون تبعیض تردد ۱۴ روز کار ۱۴ روز استراحت برای کارگران اداری و پشتیبانی معترضند.

این کارگران از مرداد ماه با هماهنگی و سازماندهی کانون انجمن‌های صنفی کارگران پالایشگاههای نفت وگاز پارس جنوبی که یک تشکل دولت‌ ساخته است، یک یا دو روز در هفته تجمعات اعتراضی برگزار می‌کنند. تجمعات آنها، گاهی با توقف کار و اعتصاب چند ساعته نیز همراه است. در ویدئویی که اخیرا از گفتگوی رئیس انجمن صنفی کارگران پالایشگاههای نفت و گاز پارس جنوبی با کارگران معترض منتشر شده، «علیرضا میرغفاری» تاکید می‌کند که مطالبات به صورت مسالمت‌آمیز دنبال شود و از کارگرانی که در بخش‌های حساس مجتمع گاز مشغول به کار هستند، درخواست کرد کار را متوقف نکنند تا به تولید و ابزار تولید زیانی وارد نشود.

معنای ضمنی گفته‌های این فعال کارگری این است که قرار نیست این اعتراض کارگری، فشاری به سازوکار تولید وارد کند و روند تولید باید با قدرت به فعالیت خود ادامه دهد! در چنین شرایطی این سوال پیش می‌آید که اگر قرار نیست اعتراضات و تجمعات کارگری فشاری بر سیستم وارد کند و مدیران و مسئولین را وادار به پاسخگویی کند، با چه هدفی صورت می‌گیرد؟!

علاوه بر کارگران پیمانی مناطق نفت و گاز در پارس جنوبی، مخاطبان اخبار کارگری همچنان شاهد اعتراضات پراکندهای از سوی کارکنان رسمی این مناطق بودند. اعتراض به مدیریت ناکارآمد، تعیین سقف حقوق، میزان کف حقوق، پرداخت نشدن حق سنوات بازنشستگی، دست درازی به صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت، اجرا نشدن ماده ی ۱۰ قانون اختیارات وزارت نفت از جمله دلایل برگزاری این تجمعات اعتراضی است که به نظر می‌رسد بیشتر در سطح نمادین و در کنار استراتژی نامه‌نگاری، برگزاری کارزار مجازی و لابی‌گری در سطح نمایندگان دنبال می‌شود.

کمی آنسوتر اعتراضات کارگران پتروشیمی ماهشهر هم سروصدای زیادی در خبرها به پا کرد. از جمله خواسته‌های کارگران، اجرای طرح تبدیل وضعیت شغلی همسو با شرکت‌های مشابه، اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل برای کارکنان پیمانکاری، و پرداخت پتروکارت است. همچنین، آنها نسبت به کسر ناعادلانه از پاداش‌های بهره‌وری، تأخیر مکرر در پرداخت حق بیمه‌های اجتماعی و عدم پرداخت اضافه‌کاری ماه‌های رمضان ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ ابراز نارضایتی کرده‌اند. به اعتراضات این کارگران هنوز پاسخی داده نشده و اعتراضات کماکان ادامه دارد.

علاوه بر اینها در غرب کشور و در شهرستان ایلام، ۳۰۰ کارگر کارگر پیمانکاری پتروشیمی ارغوان گستر که در دو مرحله از کار بیکار شده‌اند چندین بار در یک ماه اخیر تجمع کردند. حدود ۱۰۰ نفر از کارگران این کارخانه ابتدای خرداد ماه به بهانه اتمام بخش‌هایی از پروژه از کار بیکار شدند و مابقی حدود ۲۰۰ نفر پایان مرداد ماه با تعطیلی کارگاه شغل خود را از دست داده‌اند. روند تعدیل نیرو و جایگزینی نیروهای غیربومی به جای نیروی بومی در دو سال گذشته در این پتروشیمی منجر به آسیب‌های روانی و اقدام به خودکشی چند کارگر شده که از وضعیت موجود به تنگ آمده بودند

اعتصاب کارگران لاستیک بارز کرمان

اعتراضات و اعتصابات کارگران لاستیک بارز در کرمان در نیمه دوم شهریور ماه خبرساز شد. این شرکت، در زمره شرکت‌های متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا) است و بیش از چهار هزار کارگر دارد. کارگران به پایین بودن حقوق و کسر مالیات از دریافتی‌های ناچیز، عدم افزایش مزایای شغلی از جمله حق شیفت، حق خوار و بار، حق مسکن و حق مسئولیت و عدم در نظر گرفتن حق رفت و آمد، معترض بودند. در جریان این تجمعات و اعتصابات یک هفته‌ای، خبرهایی مبنی بر بازداشت چند کارگر این کارخانه منتشر شد و اعتراضات با اخلال و تهدید به سرکوب مواجه شد.

بر اساس اطلاعیه‌ای که از سوی روابط عمومی دادگستری کل کرمان منتشر شد، اعتصاب کارگران لاستیک بارز با ورود دادستان و اتخاذ تدابیر قضایی و امنیتی لازم پایان یافت و کارگران به کار خود بازگشتند. دادگستری کرمان اعلام کرده که عدلیه دغدغه ها و مطالبات قانونی این کارگران را دنبال می‌کند. به این ترتیب این اعتراضات سرکوب شد و از نتایج آن اطلاعی در دست نیست.

جمع‌بندی

گرچه جمع‌آوری اعتراضات کارگری برگزار شده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با محدودیت‌هایی مواجه است اما بررسی کمی اعتراضات کارگری برگزاری شده در یک ماه گذشته نشان‌دهنده روند کاهشی تجمعات و اعتصابات کارگری است که سه دلیل عمده دارد:

– تعدد تعطیلات تقویمی شهریورماه
– تجویز نسخه‌های تسکینی و پاسخگویی موقت به مطالبات برخی گروهها از سوی دولت و برخی گروههای کارفرمایی
– افزایش سرکوب اعتراضات از طریق بازداشت و احضار فعالان کارگری

به نظر می‌رسد که دولت کماکان تلاش می‌کند تا با ایجاد محدودیت برای سازماندهی مستقل کارگران، کنترل اعتراضات کارگری را در دست بگیرد، با این حال پراکندگی گروههای معترض به حدی است که امکان مهار اعتراضات به طور کامل وجود ندارد. اگرچه اعتراضات بازنشستگان وارد فاز فرسایشی شده اما گستردگی کمی اعتراضات در برخی بخش‌ها همچون نفت و گاز و برخی بخش‌های صنعتی و خدماتی روبه افزایش است. اما حتی همین گروهها هم به دلیل فقدان سازمان‌یافتگی و ضعف قدرت چانه‌زنی اغلب در نتیجه‌گیری با مشکلاتی مواجه‌اند و شرکت‌کنندگان در اعتراضات هزینه‌های زیادی را بابت حضور در تجمعات و کنش‌های کارگری متحمل می‌شوند.

با این توضیحات در جدول پیش رو مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در شهریور ماه ۱۴۰۳ را مرور خواهیم کرد. با ذکر این نکته که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، بسیاری از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.