سالی که با پهن کردن سفره خالی آغاز شد: مروری بر مهمترین اعتراضات کارگری برگزار شده در فروردین ۱۴۰۳

تارنمای داوطلب: سال جدید با پهن کردن سفره خالی کارگران روی خطوط راه‌آهن ناحیه لرستان آغاز شد. سفره‌ای نمادین که فاصله زیاد مزد از معیشت را تداعی می‌کرد و نشان می‍‌داد که چه روزهای پرالتهابی در انتظار کارگران ایرانی است. در آخرین روزهای اسفند ۱۴۰۲، شورای عالی کار بدون حصول توافق با نمایندگان کارگری و بدون امضای آنها حداقل دستمزد را تنها ۳۵ درصد افزایش داد. رقمی که تناسبی با دو معیار قانونی تعیین حداقل دستمزد یعنی تورم ۴۰ درصدی و سبد معیشت حداقل ۲۱ میلیون تومانی که توسط گروههای کارگری وابسته به کمیته دستمزد اعلام شده، ندارد. تصویب چنین رقمی برای حداقل مزد سالانه در حالی اتفاق افتاد که در جریان مذاکرات، با حمایت یکی از نمایندگان کارگران در شورایعالی کار، کارزار «حداقل دستمزد ۱۵ میلیون تومانی» به راه افتاد. کارزاری که بیش از ۹۵ هزار امضا جمع کرد اما به نتیجه مطلوب نرسید. مشروح مذاکرات مزدی که امسال به شکلی بی‌سابقه از صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش می‌شد نشان داد که دولت بی‌توجه به این گزارش‌ها و درخواست‌ها و با نقض سه‌ جانبه‌ گرایی در مذاکرات مزدی، رقم نهایی را به صورت دستوری تصویب خواهد کرد. مصوبه‌ای که بر آتش خشم کارگران افزود و منجر به راه‌اندازی کارزار «استیضاح وزیر کار» شد. این کارزار که گردانندگانش از آن به عنوان گام دوم پویش «حداقل دستمزد ۱۵ میلیون تومانی» نام می‌برند و توسط نمایندگان کارگری شورایعالی کار به راه افتاده، تا ۳۱ اردیبهشت به فعالیت خود ادامه خواهد داد و تاکنون توانسته بیش از ۶۰ هزار امضا جمع‌آوری کند.

گرچه راه‌اندازی کارزارهای مجازی در اعتراض به تعیین حداقل دستمزد ۱۴۰۳ نقطه شروع اعتراضات امسال بود اما از پنجم فروردین ماه با از سرگیری اعتراضات کارگران رسمی نفت در برخی شرکت‌ها، کنش‌های کارگری وارد فاز اعتراضات میدانی شده و به تدریج به سایر واحدها نیز کشیده شده است.

جمع‌آوری بخشی از گزارش‌ها و خبرهای منتشر شده از اعتراضات صنفی کارگران و مزدبگیران که به خبرگزاری‌های رسمی و رسانه‌های اجتماعی راه یافته، بیانگر آن است که در نخستین ماه سال ۱۴۰۳ ، بیش از 65 تجمع و اعتصاب کارگری دست کم در 28 شهر کشور به ثبت رسیده که در این میان بازنشستگان تامین اجتماعی، بازنشستگان مخابرات و پرستاران بیشترین تجمعات اعتراضی را سامان داده‌اند. با این حال اعتصابات و تجمعات کارگری نیروهای شاغل در خطوط و ابنیه فنی راه آهن در ایستگاه‌ها، پرستاران در مقابل دانشگاههای علوم پزشکی، معلمان بازنشسته ۱۴۰۰ در مقابل مجلس، تجمعات کامیونداران و تحصن و تجمع کشاورزان اصفهان در حاشیه زاینده رود، این گروهها را در زمره مهمترین معترضان مزدبگیر فروردین ۱۴۰۳ قرار داد. این اعتراضات اغلب در مقابل ادارات و سازمان‌هایی چون تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق فولاد، محوطه شرکت‌ها، سکوهای نفتی و محوطه پالایشگاهها، فرمانداری‌ها و استانداری‌های هر استان برگزار شده و در یک مورد به مقابل مجلس ایران نیز کشیده شده است.

در ادامه سلسله گزارش‌های ماهانه «داوطلب» از وضعیت اعتراضات کارگری در ایران، مطالبات هر یک از این گروهها به تفکیک دسته‌بندی شده است.

کارگران و کارکنان رسمی نفت:

اعتراض به تعیین سقف‌ حقوق، محدودیت‌های ایجاد شده برای حق‌ سنوات بازنشستگی، کسورات مالیاتی، عدم اجرای کامل ماده ۱۰ و عدم پرداخت بک‌پی و عدم پاسخگویی مسئولین به این مطالبات از جمله دلایلی است که منجر به تداوم اعتراضات کارگران رسمی نفت شده است. این اعتراضات گرچه در نخستین ماه از سال ۱۴۰۳ با شدت کمتری برگزار شد، اما از پاییز ۱۴۰۲ با گردهم‌آیی کارکنان سکوهای نفتی در محل کار و یا در مقابل دفاتر مرکزی شرکت‌ها به تناوب ادامه دارد و با وجود وعده‌های داده شده، هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است.

بازنشستگان مخابرات:

حالا دیگر نزدیک به دو سال از تجمعات صنفی بازنشستگان مخابرات در اعتراض به عدم اجرای آیین نامه ۸۹، افزایش سهم بیمه تکمیلی از ۲۰ به ۵۰ درصدِ و عدم پرداختِ رفاهیات و سهم خواروبار در شهرهای مختلف کشور می‌گذرد. گرچه در پی تداوم این تجمعات اعتراضی، اعضای هیات مدیره و مدیرعامل شرکت مخابرات به مدیران مناطق در استان‌ها اعلام کرده‌اند تا از محل فروش دارایی‌های غیر مولد مانند املاک، مطالبات بازنشستگان پرداخت شود، اما روند پرداخت این مطالبات به صورت قطره‌چکانی و پراکنده بوده و همین مسئله باعث شده تا همچنان بازنشستگان مخابرات نسبت به بی‌توجهی مخابرات به مطالبات خود معترض باشند. بی‌توجهی به مطالبات کارکنان و بازنشستگان مخابرات در حالی ادامه دارد که در فروردین ۱۴۰۳ ، اعضای انجمن صنفیِ مخابراتِ گیلان از کار اخراج و یا ممنوع‌الورود شدند. آنطور که نیروهای مخابرات به «ایلنا» گفته‌اند، طی ۳ سالی که از عمر انجمن صنفی می‌گذرد، مطالباتِ بسیاری از سوی این انجمن پیگیری شده؛ حدود ۴۰۰ شکایت مطرح و یکی از شرکتهای پیمانکار بالغ بر ۲۹ میلیارد تومان محکوم شده است. کارگران اخراجی می‌گویند؛ این اقدام مخابرات در واقع هشدار دادنِ به کارگرانِ دیگر است که نتیجه‌ی پیگیریِ حقوقشان چیزی جز اخراج از کار نیست!

کامیونداران:

فروردین ماه اما برای کامیونداران نیز ماه نسبتا پرالتهابی بود. کاهش کاهش سهمیه سوخت کمپرسی داران از سه هزار لیتر به ۳۰۰ لیتر و بی‌نتیجه بودن پیگیری‌های انجام شده از سوی برخی انجمن‌های صنفی برای افزایش سهمیه سوخت و همچنین افزایش نرخ کرایه حمل و نقل با توجه به روند صعودی تورم، سرانجام کامیونداران را به برگزاری تجمعات اعتراضی مجبور کرد. به نحوی که در همین راستا فراخوانی نیز برای اعتصاب سراسری کامیونداران و رانندگان حمل و نقل جاده‌ای برای اول اردیبهشت ماه صادر شده است. رانندگان کامیون می‌گویند با توجه به حجم جابه‌جایی بار، چند بار در ماه مجبورند که هزینه سوخت را به صورت آزاد پرداخت کنند که فشار مالی زیادی به آنها وارد می‌کند. فعالان این حوزه در عین حال با مشکلات زیادی همچون افزایش قیمت لاستیک، قطعات و لوازم یدکی مواجه‌اند اما  نبود سهمیه سوخت کافی فعالیت آن‌ها را متوقف و راننده‌ها را خانه‌نشین می‌کند.

کشاورزان :

اعتراض به غصب حقابه از سوی نهادهای حکومتی و کمبود آب موردنیاز برای آبیاری زمین‌های کشاورزی و بی‌آبی زاینده رود منجر به اعتراضات گسترده کشاورزان اصفهانی در فروردین ماه ۱۴۰۳ شد. کشاورزان اصفهانی سالهاست که به طرح‌های انتقال آب که آن را دزدی از حقابه خود می‌دانند، معترض‌اند. کشاورزان حقابه‌دار با بحرانی‌تر شدن وضعیت کشاورزی و دامداری در این مناطق به خصوص در منطقه شرق اصفهان از سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ بارها به خاطر وضعیت برداشت از زاینده‌رود، طرح‌های انتقال آب و برداشت غیراصولی آن تجمع و اعتراض کرده‌اند و حتی طی سال‌های گذشته کار به تخریب لوله‌های انتقال آب از سوی کشاورزان و بسته شدن مسیر توسط تراکتورها هم کشیده شده است. امسال نیز برای دست کم دو هفته متوالی این اعتراضات در جاده ورزنه به اصفهان و در حاشیه زاینده رود ادامه داشت تا اینکه سرانجام با افزایش خروجی سد زاینده رود این اعتراضات فروکش کرد.

پرستاران:

اعتراض به پرداخت نشدن عادلانه ی تعرفه، کارانه و اضافه کار منجر به تداوم برگزاری تجمعات اعتراضی پرستاران در بیمارستان‌ها و در مقابل دانشگاههای علوم پزشکی در دست کم 5 شهر کشور شد. برخی از این پرستاران در ماه‌های پایانی سال گذشته نیز به عدم اجرای صحیح تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، عدم پرداخت یا تاخیر در واریز کارانه‌ها و عمیق شدن شکاف مزدی میان پرستاران و پزشکان اعتراض کردند. گرچه مطالبات پرستاران در بسیاری از مراکز درمانی مشترک است اما ضعف تشکل‌یابی و سازماندهی در میان پرستاران منجر به برگزاری پراکنده و ناهماهنگ اعتراضات شده که اغلب با برخوردهای تنبیهی و قهرآمیز مسئولین انضباطی مراکز درمانی مواجه می‌شود.

معلمان بازنشسته:

صدای اعتراضات صنفی معلمان این بار پس از مدتها از درون اعتراضات بازنشستگان کشوری و معلمان بازنشسته سال ۱۴۰۳ شنیده شد. این معترضان که از سراسر کشور به مقابل مجلس ایران آمدند، خواهان اصلاح و پرداخت معوقات مزدی خود بر اساس قانون رتبه‌بندی بودند. دلیل اعتراض آنها چنانکه گفته شد، معوقات مزدی است که در اثر عدم اعمال رتبه‌بندی از ۱۴۰۳ تاکنون باقیمانده و پرداخت نشده است. سه روز پس از برگزاری این تجمع طبق اعلام رسانه‌ها1 حدود شانزده ونیم درصد از معوقه پاداش بازنشستگان ۱۴۰۰(پاداش مربوط به محاسبه رتبه بندی) به حساب معلمان حداقل ۶ استان کشور واریز شد و اعلام شد که مابقی نیز در حال واریز شدن است.

اعتراض و اعتصاب کارگران سنگ آهن بافق:

علاوه بر این اعتراضات در برخی واحدها همچون گروه فولاد ملی اهواز و سنگ آهن بافق نیز تجمعات و اعتصاباتی برگزار شد که خبرساز شد. اعتراض به تصمیم مالکان برای فروش سهام در بورس، سرمایه‌گذاری‌نکردن مالکان شرکت و برنامه‌ریزی آنها برای اخراج کارگران منجر به اعتصاب سه روزه کارگران سنگ آهن مرکزی بافق شد. اعتراضی که مسبوق به سابقه بوده و درسالهای ابتدایی دهه نود یکی از پرشورترین اعتصابات کارگری پس از انقلاب را رقم زد که پای وزیر کار سابق را نیز به بافق باز کرد. اعتراضات اخیر نیز با ورود شورای تامین استان به اعتراضات کارگری جنبه امنیتی پیدا کرده است و به نظر می‌رسد فعلا با اعلام رسیدگی و پیگیری موضوع از سوی استانداری متوقف شده است.

اعتراض و اعتصاب کارگران راه‌آهن:

قراردادهای کوتاه مدت، فقدان امنیت شغلی، شرایط سخت کار و حقوق های بسیار پایین منجر به برگزاری اعتراضات پراکنده‌ای در سطح کارگران پیمانی شاغل در خطوط و ابنیه فنی راه‌آهن شده که تنها برخی از خبرهای آن به رسانه‌ها درز می‌کند. اعتراضات کارگران این خطوط به ویژه در تجمع هفتم فروردین با پهن کردن سفره خالی روی ریل راه‌آهن و سپس در تجمع ۲۷ فروردین کارگران راه‌آهن اراک خبرساز شد. کارگران زیادی تحت مسئولیت شرکت تراورس درخطوط ریلی سراسر کشور مشغول خدمات‌رسانی هستند که  پرداخت مطالبات مزد  سال گذشته آنها از قبیل عیدی، دستمزد اسفندماه و سایر مناسبت‌های عرفی آنها به تاخیر افتاده است‌. کارگران خطوط ابنیه فنی راه آهن در طول یکسال گذشته، در تامین لباس و کفش و سایر تجهیزاتی که آنها را در برابر خطرات احتمالی محافظت می‌کند، دچار مشکل شده‌اند.این شرکت بیش از 6هزار کارگر دارد که اغلب آنها به صورت پیمانی فعالیت می‌کنند. مشکلات این شرکت نیز پس از واگذاری به بخش خصوصی در نیمه دوم دهه ۸۰ آغاز شد و منجر به گسترده شدن اعتراضات کارگران در نقاط مختلف کشور شده است.

جمع‌بندی اعتراضات فروردین ماه

بررسی اعتراضات کارگری برگزار شده در نخستین ماه از سال ۱۴۰۳ و برگزاری بیش از ۶۰ تجمع و اعتصاب کارگری بیانگر افزایش یک و نیم برابری اعتراضات نسبت به مدت مشابه سال گذشته2 بوده است. این اعتراضات حتی در شرایطی که جامعه جهانی نگران وقوع جنگی احتمالی میان ایران و اسرائیل بود نیز ادامه یافت. همچنان پیشتازی تجمعات با بازنشستگان به ویژه بازنشستگان تامین اجتماعی، مخابرات و بازنشستگان کشوری است. عدم تناسب مستمری‌ها با سبد معیشت خانوارهای کارگری و وعده محقق نشده اجرای همسان‌سازی حقوق بازنشستگان مطابق با افزایش حقوق شاغلان از جمله دلایل اعتراضات بازنشستگان به خصوص بازنشستگان کارگری است که پیش‌بینی می‌شود در ماههای پیش رو بر شدت آن افزوده شود. این در حالیست که اعتراضات در سطح سایر گروهها نیز با شدت و ضعف‌هایی در جریان بوده است. بی‌پاسخ ماندن بسیاری از این کنش‌های کارگری اما نتیجه فقدان سازمان‌یافتگی اعتراضات است که گاه به فرسایشی شدن کنش‌های کارگری منجر شده و رسیدن به نتیجه مطلوب را با تاخیر مواجه کرده است.

با این توضیحات در جدول پیش رو مهمترین اعتراضات کارگری و صنفی برگزار شده در فروردین ۱۴۰۳ را مرور خواهیم کرد. با ذکر این نکته که ممکن است بدلیل محدودیت‌های ناشی از اطلاع‌رسانی، بسیاری از موارد در لیست اعتراضات کارگری برگزار شده قرار نگرفته باشند.

1 https://noandish.com/fa/news/177473/%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B2-%D8%A8%D8%AE%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B9%D9%88%D9%82%D8%A7%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B4-%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA%D9%87-%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B0-%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B2-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
2 https://davtalab.org/2023/2464/